Wat is hoogbegaafdheid?
Er zijn verschillende definities van hoogbegaafdheid en er worden ook verschillende getallen genoemd in uitspraken over hoeveel procent van de bevolking hoogbegaafd is.
Intelligentie, gedrevenheid, creativiteit komt in de meeste definities wel voor en de meest genoemde percentages liggen rond de twee procent; dat is 1 op de 50 mensen.
Op internet zijn veel lijstjes met kenmerken van hoogbegaafdheid te vinden. Het merendeel is gericht op kinderen en in sommige gevallen is er een aanvullend lijstje voor volwassenen. Ook zijn er veel definities van hoogbegaafdheid en worden er veel termen door elkaar heen gebruikt, zoals : hoogbegaafd, hoogintelligent of XI (extra-intelligent).
En veelgebruikte definitie van hoogbegaafdheid in Nederland is die van Mönks/Renzulli en hun triadisch model. Ook aan dit model kun je zien dat het gericht is op kinderen. (in: Heller, K.A., Mönks, F.J., Sternberg, R.J., Subotnik, R.F., 2000)
Voor volwassenen werken wij met de kenschets, welke is voortgekomen uit een onderzoek in 2007 door twintig ervaringsdeskundigen o.l.v. Maud Kooijman-Van Thiel:
Een hoogbegaafde is een snelle en slimme denker die complexe zaken aankan.
Autonoom, nieuwsgierig en gedreven van aard.
Een sensitief en emotioneel mens, intens levend. Hij of zij schept plezier in creëren.
Deze kenschets gaat gepaard met een existentieel model van hoogbegaafdheid, het Delphi-model:
Een uitgebreide beschrijving van dit model en hoe het tot stand is gekomen staat beschreven in het boek Hoogbegaafd. Dat zie je zó.
De meest voorkomende definities kennen de overeenkomst dat een hoogbegaafde in ieder geval hoogintelligent is. Of iemand is hoogintelligent, kan worden vastgesteld met een erkende intelligentietest. Wanneer een score bij de hoogste 2% behaald worden, spreken we van hoogintelligent. Dit komt ongeveer overeen met IQ-score vanaf 130 (dit hangt af van welke test gebruikt is en welke standaarddeviatie deze test kent).
Hoe stel je vast of iemand hoogbegaafd is?
Veel mensen worstelen met deze vraag: ben ik hoogbegaafd? Gezien het verschil in mening onder wetenschappers wat hoogbegaafdheid nu eigenlijk is, is het maar de vraag of je het eenduidig wetenschappelijk kunt vaststellen. De uitslag van een IQ-test geeft veel hoogbegaafden een gevoel van zekerheid of geruststelling wanneer deze positief uitvalt.
Maar er zijn vele situaties denkbaar waardoor iemand tijdens het afnemen van de IQ-test niet optimaal presteert. De ‘negatieve’ uitslag hoeft in het geheel niet te betekenen dat je niet hoogbegaafd bent. Daarnaast zeggen de meeste modellen ook: Hoogbegaafd is meer dan alleen een hoog IQ.
Er circuleren op internet vele lijstjes met kenmerken van hoogbegaafdheid. Ook wij bieden een lijst met herkenningspunten aan. Hoogbegaafden herkennen zich vaak in deze lijstjes, maar er is geen sprake van een voorspellende waarde: als iemand zich herkent in deze lijstjes betekent het nog niet dat deze persoon hoogbegaafd is.
Er bestaat geen HB-test en er is dus ook geen grens waarbij we kunnen zeggen: links ervan bent u het wel, rechts ervan niet. Het gaat om een set van kenmerken waarin mensen zich in meer of mindere mate in kunnen herkennen. Het is zeker geen zwart-wit begrip. Het is ook geen medische diagnose.
Toch is het van belang dat mensen van zichzelf weten dat zij over deze kenmerken beschikken. Dit verklaart vaak veel en geeft ook handvatten van een betekenisvol leven.